به طور طبیعی افرادی که قصد حضور در جلسه امتحان را دارند دچار هیجان، استرس و اضطراب اولیه می‌شوند که با انجام برخی کارها و رعایت برخی نکات می‌توانند در این زمینه آرامش خود را حفظ نموده ودر امتحان موفق شوند. در ادامه به این نکات اشاره می‌گردد:
الف: تقویت حافظه
یکی از علل ضعف حافظه، وجود فشار روانی است که انسان می‌تواند با دعا و نیایش آن را کم کند و عملکرد حافظه خود را تقویت سازد. البته لازم به یادآوری است بنابرتوصیه‌هایی که در برخی متون دینی آمده است، شماری از ادعیه و اذکار و اعمال در تقویت نیروی حافظه مؤثر است و در صورت رعایت دیگر عوامل تقویت حافظه و دوری از عوامل ضعف آن، انسان را در دستیابی به قوه درک و فهم و نیروی حافظه ای خوب کمک می‌کند، که در ذیل به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
در مفاتیح الجنان، نقل شده که پیش از مطالعه این دعا را بخوانید:
«اَللَّهُمَّ اَخرِجنی مِن ظُلُماتِ الوَهم وَ اَکرِمنی بِنُورِ الفَهم، اَللَّهُمَّ افتَح عَلَینا اَبوابَ رَحمَتِک، وَانشُر عَلَینا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ؛ خدایا مرا از تاریکی‌های وهم خارج کن و به نور فهم کرامت فرما و باز کن برای ما خزاین و گنجینه‌های رحمتت را، ای رحم کنندۀ رحم کنندگان»
برای فراموش نکردن شنیده‌ها و خوانده‌ها، خواندن دعای زیر پیش از آغاز آنها بسیار مؤثر است:
«أللّهُمّ افتِح عَلیَّ فُتوحَ العارِفین بِحِکمَتِکَ وَانشُر عَلَیَّ رَحمَتَکَ وَ ذَکِّرنِی مَا نَسیتُ یا ذَالجَلالِ وَ الإکرام؛ خداوندا! بگشای بر من راه‌هایی را که گشودی بر عارفین به حکمتت، و نشر کن بر من رحمتت را، و به یادم بیاور آنچه را که فراموش کرده ام، ای صاحب جلال و اکرام»
در مفاتیح الجنان نیز، این راهکار برای تقویت حافظه نقل شده است؛ بدین ترتیب که هر روز، پس از نماز صبح پیش از هر سخن بگویی:
«یا حَیُّ یا قَیُّومُ فَلا یَفُوتُ شَیئاً عِلمُهُ وَ لا یَؤُدُهُ».
همچنین نقل شده است که بعد از نمازها این دعا برای تقویت حافظه خوانده شود:
«سُبحانَ مَن لایَعتَدی عَلی اَهلِ مَملَکَتِهِ، سُبحانَ مَن لایَأخُذُ اَهلَ الأرضِ بِاَلوانِ العَذابِ، سُبحانَ الرَّؤُفِ الرَّحیمِ، اَللّهُمَّ اجعَل لی فی قَلبی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهمَاً وَ عِلمَاً، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیء قَدیرٌ؛ پاک و منزه است کسی که تعدی و ظلم نمی کند بر اهل مملکتش. پاک و منزه است کسی که مؤاخذه و عذاب نمی‌کند اهل زمین را به عذاب‌های گوناگون ورنگارنگ. پاک ومنزه است خداوند بسیار دل سوز و مهربان. پروردگارا! در قلب من، نور و بینایی و فهم و دانش را قرار بده، بدرستی که تو بر هر چیز قادر و توانا هستی».
شیخ بهایی که از دانشمندان بزرگ جهان اسلام است می‌گوید برای افزایش قدرت یادگیری، دعای زیر را پیوسته در قنوت نمازهایتان بخوانید؛ چرا که روایت شده برای تقویت حافظه، بسیار مؤثر است:
«اللَّهُمَ ارزُقنی فَهمَ النَّبِییّنَ وَ حِفظَ المُرسَلینَ وَ اِلهامَ المَلائِکَةَ المُقَرَّبینَ آمینَ یا رَبَّ العالَمینَ؛ خدایا! فهم پیامبران و حفظ فرستادگان و الهام فرشتگان مقرب و شایسته ات را بر من عنایت کن! ای پروردگار عالمیان! این دعای مرا مستجاب فرما».
ب: رعایت برخی نکات جهت موفقیت در امتحان
۱- توکل به خداوند آرامش روحی و روانی را در پی دارد و از اضطراب این ایام به شدت می‌کاهد. چنانچه امام علی علیه‌السلام فرمودند: «بهترین تکیه گاه، توکل است».
۲- با وضو در جلسه امتحان حاضر شوید.
۳- برنامه امتحانی خود را درمحلی نصب نمایید که افراد خانواده آن را ببینند.
۴- برنامه‌ریزی داشته باشید. در شروع کار، اگر به مطالعه بی میل هستید سعی کنید اول در خودتان انگیزه ایجاد کنید. برای این کار کتابتان را به چند بخش تقسیم نموده و هر روز بخشی را مطالعه کنید.
۵- مطالعه صحیح داشته باشید. فضای مطالعه را شبیه فضای امتحان کنید. (سعی کنید برای مطالعه پشت میز بنشینید)
۶- مدام پای کتاب ننشینید، بعد از هر یک ساعت مطالعه یک حرکتی انجام دهید که خستگی تن(بدن) وچشم را از بین ببرد. (حرکات کششی بدن، ورزش چشم)
۷- محرک‌های ناخوشایند یا استرس زا و عواملی که باعث حواس پرتی می‌شود را حذف و یا کنترل کنید.
۸- در ساعت‌های ثابت مطالعه کنید . با مطالعه در ساعت‌های ثابت از شبانه روز ذهن شما به ثبت کردن مطالب در این ساعات عادت می‌کند. این امر نوعی بازتاب شرطی را به وجود می‌آورد و شما سریعتر و با زحمت کمتری مطالب را یاد خواهیدگرفت.
۹- شب‌ها پیش از خوابیدن و صبح‌ها پس از بیداری بهترین زمان برای مطالعه است.
۱۰- شب امتحان دوره کنید.از یادداشت برداری‌ها و خلاصه نویسی که قبلا داشتید بیشتر استفاده کنید.
۱۱- تغذیعه مناسب داشته باشید:
– از خرما،کشمش، عسل، انجیر، شیره انگور که انرژی زا بوده وبرای تقویت حافظه مفید می‌باشند استفاده نمایید و از نسکافه، قهوه و… در شب امتحان استفاده نکنید.
– در شب‌های امتحان از دمنوش آویشن استفاده کنید.آویشن دارای طبیعت گرم و مقوی اعصاب است. این گیاه تأثیری ماندگار در تقویت قوای فکری و مغزی دارد.
– از غذاهای چرب و سرخ کردنی پرهیز کنید. چون باعث خستگی و خواب آلودگی می‌شود.
۱۲- خواب کافی ومناسب داشته باشید. الگوی خواب را به هم نزنید، کاستن از خواب کاهش توجه، تمرکز پایین و کارایی کم را به دنبال دارد.
۱۳- ورزش کنید؛۳۰ دقیقه ورزش منظم و سبک روزانه تنش‌ها و اضطراب را کاهش می‌دهد. برای سلامتی، رفع خمودگی و تسکین تنش‌های هیجانی مفید است.
۱۴- اضطراب خود را با اعمال تن آرامی مثل تنفس دیافراگمی، شل و سفت کردن عضلات کاهش دهید.
۱۵- پانزده دقیقه قبل از امتحان در محل برگزاری آن حضور داشته باشید تا استرس شما کاهش پیدا کند، چون اضطراب اثر سوء بر روی حافظه انسان دارد.
۱۶- شعار من باید یاد بگیرم را به جای من باید ۲۰ بگیرم در ذهن خود تکرار کنید.
۱۷- استفاده مناسب از زمان و فرصت‌ها داشته باشید، حتماً برای مطالعه در ایام امتحانات برنامه ریزی کنید. زمانهای اتلاف وقت را باید مدیریت کرد.(تلویزیون، مهمانی‌ها، تلفن).
راهبردهایی برای قبل از امتحان:
* یک روز قبل از امتحان، امتحانی را که شبیه به امتحان واقعی است، انجام دهید.
* نوشته‌ها و خلاصه برداری‌های خود را مرور کنید.
* شب قبل امتحان به اندازه کافی بخوابید واز مصرف مواد کافئین دار که موجب بالا رفتن اضطراب می‌شود، خودداری نمایید.
* بعد ازانجام هر کارمربوط به برنامه ریزی خود، خودتان را تشویق نموده و جلوی پیام‌های انتقادی را بگیرید.
* از همکلاسی‌های مضطرب که درباره امتحان صحبت می‌کنند، اجتناب کنید.
* روی سوال‌هایی که می‌دانید مهم هستند، تمرکز کنید.
* تأکید بر خوردن صبحانه مناسب باعث آمادگی جسمانی در روز امتحان خواهد بود.
* در روز قبل و جلسه امتحان، تنفس‌های عمیق بسیار موثر است
* هنگام پاسخگویی به سوالات امتحان، ابتدا سوالات راحت تر وآن‌هایی که بلد هستید را پاسخ دهید و بعد سراغ پرسش‌های سخت‌تر بروید. به این ترتیب از اتلاف وقت جلوگیری واعتماد به نفس هم تقویت می‌شود.
ج: یادگیری مهارت‌های مطالعه
مراحل فنون برتر مطالعه عبارتند از:
مرحله اول: پیش مطالعه
هدف از این مرحله آشنا شدن با کتابی است که می‌خواهید مطالعه کنید.
مرحله دوم: سئوال گذاری
سئوالاتی که در رابطه با آن موضوع به ذهنتان می‌رسد یادداشت کنید دو مرحله اول و دوم با هدف آشنایی با مطلب، ایجاد کنجکاوی، علاقه و تمرکز حواس در مطالعه‌کننده انجام می‌شوند.
مرحله سوم: خواندن متن اصلی کتاب
اول باید سرعت مطالعه ای مناسب با توجه به هدف خود از مطالعه و نوع متن انتخاب کنید . سعی کنید که با حداکثر سرعتی که مطلب را درک می‌کنید بخوانید نه با حداقل آن.
دوم اینکه در حین مطالعه هر جا نکته مهمی را فهمیدید بلافاصله آن را یادداشت کنید .
مرحله چهارم: یادداشت برداری
یادداشت کردن مطالب باید حتما به صورت کلمات کلیدی باشد نکته ای که در حین خواندن متن باید به آن توجه داشته باشید آن است که چنانچه قسمتی از مطالب نامفهوم بود و نتوانستید آن را درک کنید بلافاصله دوباره‌خوانی نکنید کمی مطالعه را ادامه بدهید به احتمال زیاد با ادامه مطالعه مطلب را خواهید فهمید .
مرحله پنجم: تفکر عمیق
در این مرحله در باره آنچه که خوانده‌اید یا یادداشت کرده اید عمیقا بیندیشید به کلمات کلیدی که یادداشت کرده اید نگاه کنید و سعی کنید مطالب خوانده شده را به کمک آنها به خاطر بیاورید، به روابط بین نکات مختلف و نتیجه کلی حاصل از موضوع فکر کنید. تاحد امکان سعی کنید یک تصویر واضح و روشن از مطالبی که خوانده اید در ذهن خود بیافرینید.
مرحله ششم: اصلاح و بازنگری
در این مرحله به سراغ آن قسمت‌هایی که نفهمیده‌اید بروید، دوباره بخوانید، توجه بیشتر داشته باشید تا این بار آنها را بفهمید، اگر نکته‌ای مهم در این قسمت‌ها وجود دارد آن را یادداشت کنید. از رنگ‌های مختلف در نوشتن نکات پر اهمیت و یا نکاتی که بیشتر احتمال فراموش کردنشان را می‌دهید، استفاده کنید.
مرحله هفتم: به خود پس دادن و بازگو کردن با صدای بلند
همانطوریکه از عنوان این مرحله پیداست باید مطالب را با صدای بلند برای خود تعریف کنید به این منظور از یادداشتهایتان کمک بگیرید به آنها نگاه کنید و با توجه به کلمات کلیدی یادداشت شده و ارتباط بین آنها مطلب را تعریف کنید. در مراحل خواندن متن و یادداشت برداری تاکید بر سرعت مطالعه و خلاصه بودن یادداشت‌ها بود، که خود منجر به صرفه‌جویی در وقت و فعال شدن مغز می‌شد .
مرحله هشتم: مرور مطالب
مرور مطلب برای پایداری آنها حافظه بلندمدت و فعال بودن آنها در مغز برای استفاده‌های بعدی لازم و ضروری است.
یک مرور صحیح دو اصل دارد:
نخست: از روی یادداشت‌ها و خلاصه‌های تهیه شده توسط خود فرد انجام می‌شود .
دوم: در زمانهای مشخص انجام می‌گیرد .
اصل اول: منظور از مرور دوباره و چند باره خواندن متن کتاب نیست، هدف از مرور تعریف کردن مطالب به کمک طرح شبکه‌ای مغز است.
اصل دوم: مرور صحیح آن است که در زمانهای مناسب انجام شود قبل از آنکه مطلب به طور کامل فراموش شود و یا قبل از آنکه نیازی به مرور باشد. مرور کردن پشت سرهم و بدون داشتن فاصله زمانی طولانی بین مرورها نیز باعث فراموشی مطلب می‌گردد.
در مرور مطالب باید فواصل زمانی مناسب را در نظر گرفت این زمان‌ها به ترتیب (پس از زمان اولین مطالب) عبارتند از:۱- یک روز بعد؛ ۲- یک هفته بعد؛ ۳- یک ماه بعد؛ ۴- چهار ماه بعد.
انشاالله در همه امتحانات و امور زندگی موفق باشید.
تهیه کننده و تایید کنند مطالب معاونت محترم اجرایی مدرسه سرکار خانم شرفی