افزایش قند خون یا دیابت یکی از اصلی ترین دلایل مرگ در انسان ها شناخته شده است.این بیماری در کنار سرطان،بیماری های تنفسی و بیماری های قلبی و عروقی ۷۰درصد از مرگ و میر های جهان را تشکیل می دهند.
نقش ورزش در پیش گیری از ابتلا به دیابت چیست؟ مطالعات نشان داده اند که افزایش فعالیت بـدنی در پـیش گیـری از وقوع دیابت در افرادی که در معرض خطر هستند، بسیار موثر است. افرادی که چاق هستند و زندگی کم تحرک دارند یا در بـین بـستگان آنهـا افراد دیابتی دیده میشوند، در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند. تغییر سبک زندگی شامل رعایت برنامه غذایی و انجام فعالیـتهـای بدنی منظم و مستمر از بروز دیابت در این افراد جلوگیری کرده و یا حداقل آن را به تأخیر می اندازد.
ورزش و دیابت
یک فرد دیابتی، می تواند با برقراری تعادل بین فعالیت بدنی، داروها و مصرف مواد غذایی روزانه خود، نه تنها از افزایش قند خون جلوگیری نموده، بلکه مانع از افت آن نیز گردد.
فواید برنامه منظم ورزشی برای افراد دیابتی
ورزش حساسیت بدن به انسولین را افزایش داده و باعث تنظیم قند خون می شود.و باعثت کنترل بیماری دیابت می گردد .همچنین ورزش نمودن در تنظیم فشارخون موثر است.ورزش کردن با کاهش توده چربی بدن به کاهش وزن کمک می نماید. کاهش وزن ناشی از ورزش، باعث کاهش بافت چربی میگردد، بنابراین مقاومت به انسولین در سلولها کاهش مییابد و به این ترتیب مصرف داروهای خوراکی پایینآورنده قند خون کم میشود. با انجام ورزشهای برنامه ریزی شده ، بافت چربی کاهش یافته و توده عضلانی افزایش مییابد.
ورزش مناسب، تناسب عضلات را بالا میبرد. تحقیقات نشان داده است که انقباضات عضلانی و عمل انسولین هر دو با هم مصرف گلوکز در طول ورزش را زیاد میکنند. و باعث آمادگی عضلات می گردد .ورزش باعث افزایش انرژی و کاهش استرس می شود.
همراه با کنترل مطلوب قندخون و انجام تمرینات ورزشی مرتب، مصرف قرصهای خوراکی در برخی افراد دیابتی غیروابسته به انسولین کم میشود و در بیماران دیابتی دریافت کننده انسولین نیز به علت وضعیت مطلوب متابولیک، میزان انسولین تزریقی کاهش مییابد. مطالعات نشان داده است که در ماههای اولیه شروع برنامه های ورزشی، انسولین تزریقی گاهی تا ۲۰% یا حتی بیشتر کاهش مییابد.
زمان مناسب برای ورزش کردن
همیشه از پزشکتان درباره زمان ورزش سوال کنید. پزشک بر اساس برنامه رژیم غذائی و داروهای مصرفی شما، بهترین زمان ورزش را مشخص می نماید.
ورزش اگر در شرایط مناسب صورت گیرد یعنی بیماری قندخون نسبتاً کنترل شده داشته باشد، غلظت گلوکز پلاسما را ثابت نگه میدارد. علت این پدیده توازن بین برداشت گلوکز توسط عضلات و تولید متقابل گلوکز در کبد است.
برای افراد دیابتی، ۱ تا ۳ ساعت پس از مصرف غذا، مناسب ترین زمان برای ورزش کردن است.کنترل قند با دستگاه گلوکومتر، قبل، حین و پس از ورزش لازم است.
در دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ که انسولین تزریق می کنند، وقتی قند خون بالای ۲۵۰ میلی گرم باشد، ورزش کردن در این زمان باعث افزایش قند خون می شود.
آیا ورزش باعث افت قند خون می شود؟
در بیماران دیابتی که انسولین تزریق می کنند، فعالیت بدنی باعث افت قند خون می شود.
افت قند خون ممکن است حین ورزش و یا بلافاصله بعد از ورزش یا حتی ۶ الی ۱۰ ساعت بعد از ورزش (افت قندخون تاخیری) ایجاد شود.
برای ورزش صبحگاهی بیشتر از ۱ ساعت، انسولین شفاف (رگولار) صبح و برای ورزش عصر بیشتر از ۱ ساعت، انسولین شیری (ان پی اچ) صبح، با نظر پزشک کاهش داده شود.
همچنین در مورد کم کردن دارو از پزشک خانواده خود سوال نمائید.هرگز زمانی که قند خون شما خیلی پایین است، ورزش نکنید.
اگر بیشتر از یک ساعت ورزش می کنید در فواصل منظم، می بایست قندخون خود را اندازه گیری نمائید. همیشه مقداری مواد قندی زودجذب و غذا همراه داشته باشید تا در صورت افت قندخون، میل نمائید.
آیا هر نوع ورزشی می توان انجام داد؟
ورزش هائی که باعث بالا رفتن فشار در مویرگ های شبکیه چشم می شود مانند بلند کردن وزنه سنگین، ممکن است مشکلات چشمی شما را افزایش دهد.
اگر دچار اختلال حسی در پاها هستید، پیاده روی طولانی، ممکن است باعث آسیب رساندن به پاها گردد.
مراقبت از پاها هنگام ورزش
هنگام ورزش، کفش راحت بپوشید، بطوری که کل پاها را بپوشاند و از جوراب ضخیم نخی استفاده نمائید که عرق پاها را جذب و پاها را محافظت نماید.
بعد از ورزش، پاهای خود را از نظر بریدگی، تاول، زخم، تورم بررسی نمائید.
توجه:
ورزش قندخون بالا را بالاتر و قندخون پایین را پایینتر می آورد، بنابراین بهترین زمان ورزش، زمانی است که قندخون کنترل شده باشد.
قندخون افراد دیابتی که انسولین تزریق می کنند، در هنگام ورزش باید بین ۲۴۰-۱۰۰ میلی گرم باشد.
بیماران دیابتی که مبتلا به مشکلات قلبی، نارسائی کلیه، اختلالات چشمی می باشند، انجام ورزش های سبک توصیه می گردد. شدت ورزش، باید در حدی باشد که صحبت کردن عادی، خیلی دچار مشکل نشود.
حرکات کششی:
بیماران دیابتی می توانند ۲ تا ۳ روز در هفته و بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه برای هر حرکت کششی وقت بگذارند.
نوع حرکات کششی برای اندام های فوقانی و تحتانی ۴ تا ۵ حرکت می باشد.
تحرکات معمول روزانه:
قدم زدن هنگام مکالمه تلفنی، بازی با بچه ها، بلند شدن از جای خود و تعویض کانال تلویزیونی بجای استفاده از کنترل، باغبانی در باغچه کوچک، شستن اتومبیل شخصی بجای بردن به کارواش، پارک کردن وسیله نقلیه در فاصله دورتری از مرکز خرید با انگیزه پیاده روی اجباری، استفاده از پله بجای آسانسور و نظیر این قبیل فعالیتها ….
تحرک داشتن در زندگی روزمره سبب می شود کالری بیشتری بسوزانید
ورزش های هوازی:
فعالیتهائی که توام با مصرف اکسیژن باشد مثل دویدن در مسافت طولانی، اسکی، دوچرخه سواری و …
ورزش های قدرتی:
وزنه برداری، بلند کردن وزنه
البته این قبیل ورزش ها در افراد دیابتی با درگیری شدید عروق چشم و یا لیزر تراپی اخیر توصیه نمی شود.
توجه:
هرگز انسولین خود را در عضوی که بیش از اندازه در حین ورزش از آن استفاده می کنید، تزریق نکنید. زیرا جذب آن¬سریعتر از حد معمول صورت می گیرد. برای مثال اگر در ورزشی مثل فوتبال، بازو و ران را بیشتر می دهید، بهتر از تزریق را در ناحیه شکم انجام دهید.
فهرست منابع :
۱-دیابت و ورزش ، ۱۳۹۴ ، مؤلفان: عبدالرضا کاظمی، راضیه دباغ‌زاده، صادق امانی، ناشر : دانشگاه آزاد اسلامی
۲- فیزیولوژی ورزش کاربردی؛ دیابت و ورزش ،۱۳۹۵
تهیه کننده و تایید کننده مطلب سرکار خانم ملیحه فتوحی (دبیر تربیت بدنی)